Η σημασία της επιστημονικής συντήρησης στην αγορά έργων τέχνης

Του Μηνά Χατζηχρήστου*

Ο παναδαμάτωρ χρόνος είναι αυτός στον οποίο τίποτε δεν μπορεί να αντισταθεί, ξεκινώντας απ’ τον άνθρωπο και καταλήγοντας σε οποιοδήποτε υλικό ακόμα κι αν αυτό έχει μεγάλη ιστορική, θρησκευτική ή οικονομική αξία. 
Η φθορά δεν διακρίνει αξία, προέλευση διότι δεν έχει μάθει και ούτε πρόκειται να μάθει να σέβεται την τέχνη.

        Μια ή δύο γενιές πριν υπήρχε ελάχιστη ειδική γνώση για την συντήρηση των έργων τέχνης και αρχαιοτήτων. Η συντήρηση είχε την έννοια της επισκευής δίχως επιστημονική τεκμηρίωση της επέμβασης.

  Μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου όμως, οι άνθρωποι κατάλαβαν την ανάγκη της ειδικής γνώσης σαν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά.

  Η επιστημονική συντήρηση των Έργων Τέχνης μπορεί να «παρεμποδίσει» και να «επιβραδύνει» την φυσική εξέλιξη της φθοράς, παρατείνοντας τη ζωή του έργου στο χρόνο. Είναι απαραίτητο αυτό να γίνεται με απόλυτο σεβασμό απέναντι στο αντικείμενο και το δημιουργό του, μελετώντας τα υλικά  κατασκευής, την υπάρχουσα κατάσταση, τις φθορές και τα αίτιά τους για να καταλήξουμε στις προτάσεις επέμβασης και διατήρησής του. Συνεπώς εκμεταλλευόμενοι στο χώρο της συντήρησης τα τεράστιας σημασίας και αποτελεσματικότητας μέσα που μας προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, συνδυασμένα με την ευαισθησία και την ειδική γνώση οδηγούμεθα στην σωστή διατήρηση του έργου αλλά και την ουσιαστική αισθητική απόλαυση.

  Η αξία κάθε έργου τέχνης εξαρτάται από πολλές παραμέτρους. Η κατάσταση διατήρησης όμως αποτελεί ένα από τους βασικούς παράγοντες διαμόρφωσης της τιμής του.

   Στο σημείο  αυτό, πρέπει να επισημάνουμε πόσο σημαντική είναι η επιστημονική συντήρηση στην αγορά έργων τέχνης.

  Δεν υπάρχει καλή και κακή συντήρηση, υπάρχει καλή συντήρηση και πέραν αυτή η καταστροφή.

  Είναι γνωστή η διάθεση του ανθρώπου από πολύ παλιά να επεμβαίνει στα έργα τέχνης με σκοπό να τα αποκαταστήσει. 

Οποιαδήποτε κακή ή ακόμα και περιττή επέμβαση αλλοιώνει την καλλιτεχνική αλλά και την οικονομική αξία του έργου, αλλοιώνει την αυθεντικότητά του. Στόχος της συστηματικής συντήρησης είναι η διατήρηση του υπάρχοντος σωζόμενου έργου με σκοπό την διαιώνιση του μηνύματος του καλλιτέχνη.

   Η σωστή εργαστηριακή συντήρηση αρκετές φορές έχει αποκαλύψει σημαντικά στοιχεία της ταυτότητος των έργων. Υπογραφές, χρονολογίες, επιγραφές, ζωγραφικά αλλά και κατασκευαστικά στοιχεία έχουν αποκαλυφθεί θαμμένα κάτω από οξειδωμένα βερνίκια, τις επιζωγραφήσεις, τα άλατα ή τα στρώματα αιθάλης και ρύπων τα οποία μπορεί να έχουν συσσωρευθεί στην επιφάνεια, στα εσώγλυφα ή εξώγλυφα  σημεία του. 

Γίνεται συνεπώς κατανοητό ότι η παρουσία τέτοιων στοιχείων κρύβει μέρος της αξίας του, η «πατίνα» του ανεβάζει την τιμή του. Ο λόγος βέβαια μπορεί να γίνεται για φορητές εικόνες, ελαιογραφίες, οροφογραφίες, χαρακτικά, ξυλόγλυπτα, βιβλία, κεραμικά, πορσελάνες, πέτρινα έργα, τοιχογραφίες ή οροφογραφίες και πολλά άλλα αντικείμενα τέχνης.

 Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά έργα τέχνης βρισκόμενα προς πώληση σε σοβαρές προθήκες, είναι συστηματικά συντηρημένα προκειμένου να «αγγίξουν» το μέγιστο της σημερινής αξίας τους.

  Είναι λογικό όμως το ερώτημα, το οποίο ίσως απασχολεί τον κάτοχο. Ποιο μπορεί να είναι το κόστος συντήρησης σε σχέση με την «πραγματική» τιμή του έργου μετά της επέμβαση. Εκτός ελάχιστων περιπτώσεων η αξία συντήρησης είναι μικρότερη της υπεραξίας την οποία αποκτά το έργο μετά, είτε πρόκειται για λαϊκό ή έντεχνο είτε πρόκειται για έργο επώνυμου ή ανώνυμου καλλιτέχνη. 

 

Ο κ. Μηνάς  Χατζηχρήστου είναι καθηγητής συντήρησης έργων τέχνης και αρχαιοτήτων