Της Νικολίνας Θωμοπούλου *
«Μεσολόγγι –
Πολυτεχνείο. Πορεία προς την Ελευθερία»
Δρόμοι Ελευθερίας. Στην
πόλη της Ελευθερίας.
Τι σημαίνει, όμως, η λέξη «ελευθερία»;
Από τον καιρό του Διαφωτισμού ο Μοντεσκιέ παραπονιόταν: «Δεν
υπάρχει λέξη που να προσέλαβε μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών νοημάτων από την
ελευθερία». Ανέφερε μάλιστα ως παράδειγμα και ορισμένους Ρώσους που αποκαλούσαν
«ελευθερία» το δικαίωμα να έχουν μακριά γένια!
Ελεύθερος άνθρωπος: στον όρο αυτό ο κάθε λαός ανάλογα με την
πνευματική του συγκρότηση και την ψυχική του ωριμότητα δίνει διαφορετικό νόημα.
Οι σημασίες που αποδίδονται σ’ αυτή τη λέξη είναι πολλαπλές
και το νόημα της πολυεδρικό. Σε κάθε περίπτωση όμως, η λέξη αφορά εσένα, αφορά
εμένα, αφορά τους γύρω μας, τα πρόσωπα που συναντάμε καθημερινά. Η Ελευθερία
είναι μια υπόθεση του ανθρώπου άμεση και επείγουσα. Γιατί χωρίς αυτήν ο
άνθρωπος αποκτηνώνεται. Γίνεται υπάνθρωπος. Καταντά απάνθρωπος.
Περιηγούμαι, λοιπόν, στην έκθεση του κ. Θεόδωρου Παπαγιάννη
και της κας Σύνης Παπαγιάννη, που φιλοξενείται στο Ιστορικό Μουσείο της
«Διεξόδου», κι εκτελώ πορεία Ελευθερίας. Οι ίδιοι οι δημιουργοί με έχουν αφήσει
ελεύθερη, χωρίς να έχουν τιτλοφορήσει τα έργα τους. Τα θέλουν ελεύθερα. Σαν τα
πουλιά. Να παίρνουν το δρόμο που επιτάσσει η στιγμή. Οι λεκτικοί περιορισμοί
άλλωστε δεν θα ταίριαζαν σε δημιουργήματα σχηματισμένα από τα αποκαΐδια του
Πολυτεχνείου.
Αποτυπώνονται
υπερβατικές μορφές. Άλλοτε τρομακτικές, καψαλισμένες από φωτιά και μπαρούτι,
γιατί με φωτιά και με μπαρούτι ο πολιτισμός αναρριχήθηκε προς τις κορυφές των
αξιών.
Ο ίδιος ο δημιουργός εξομολογείται: «Δεν ξέρω από πόσο μακριά
μού έρχονται αυτές οι μορφές. Δεν ξέρω να πω τι ακριβώς εκφράζουν. Αν είναι θεοί
ή δαίμονες, αν είναι μυθικές μορφές ή ήρωες της ιστορίας. Λαϊκοί αγωνιστές ή
πνευματικοί άνθρωποι, εθνικοί ευεργέτες ή διδάσκαλοι του Γένους, φαντάσματα του
νου ή εφιάλτες. Πιθανόν να είναι κάτι από όλα αυτά. ‘Η μήπως είναι οι
προπάτορές μας, αυτοί που έστησαν το έθνος όρθιο και προβάλλουν εν χορώ
απειλητικοί, εξοργισμένοι, ταπεινωμένοι, πυρπολημένοι, και μας γυρεύουν
εξηγήσεις για την κατάντια αυτού του τόπου;»
Σ’ αυτές τις μορφές εγώ είδα τον Ίκαρο και το πάθος του
ανθρώπου να αποκολληθεί από τη μετριότητα και να απογειωθεί σε ύψη προσωπικής
ελευθερίας – παρά το τίμημα που φέρει αυτή ενίοτε. Άκουσα να μου ψιθυρίζουν ένα
κάλεσμα ζωής χωρίς τα «μη», τα «πρέπει» και τα «πρόσεχε», που σφυρηλατούν μια
στείρα ζωή χωρίς φιλοδοξία κι όνειρο.
Είδα την Αντιγόνη να συγκρούεται με τον κοσμικό νόμο του
Κρέοντα, θαύμασα την απειθαρχία της κι άγγιξα την ευγένεια των αξιών, το ήθος
της προσωπικότητάς της.
Άκουσα και τον Σπάρτακο να ξεσηκώνει τους καταπιεσμένους
δούλους, να μάχεται για την Ελευθερία και να περιφρονεί την εξαχρείωση της
υποδουλωμένης ζωής, επιλέγοντας έναν ηρωικό πόλεμο προσωπικής ελευθερίας.
Είδα και επιστήμονες και φιλοσόφους, το Γαλιλαίο και το
Σωκράτη, να αποδυναμώνουν τους εξουσιαστές και να εναντιώνονται σε κάθε είδους σκοταδισμό.
Άκουσα και την ηρωική Φρουρά του Μεσολογγίου να δηλώνει με
μεγαλείο ψυχής: «Πεθαίνουμε, αλλά δεν προσκυνάμε», ποθώντας μια ανεξάρτητη
πατρίδα και μια ελεύθερη ζωή. Κι ήταν αυτοί που ενσάρκωσαν την ιαχή «Ελευθερία
ή Θάνατος» και την εξύψωσαν σε πανανθρώπινο και διαχρονικό ιδανικό ελευθερίας.
Αντίκρισα και τους ήρωες του 1940 που δεν ανέχτηκαν να
υποταχθούν στο φασισμό και με τόλμη υπερασπίστηκαν την αξιοπρέπειά τους,
πολεμώντας μέχρις εσχάτων.
Κάπου εκεί βρέθηκαν με το δικό τους τρόπο και οι Γερμανοί
διανοούμενοι που έδωσαν μάχη κατά της ναζιστικής κτηνωδίας.
Διέκρινα σε αυτές τις μορφές και τις σουφραζέτες με τις
αδερφές Πανκχώρστ να πρωτοστατούν και να διεκδικούν δυναμικά το δικαίωμα της
ισότητας.
Άκουσα και το Bach να αναφωνεί μέσα από το «Γλάρο Ιωνάθαν» -που κάθε άνθρωπος
κρύβει μέσα του και συμβολίζει την απεριόριστη ιδέα της ελευθερίας-: «Σπάστε τα
δεσμά της σκέψης σας και τότε ταυτόχρονα θα σπάσετε και τα δεσμά του σώματός
σας».
Είδα και τους «ελεύθερους πολιορκημένους» στα κάγκελα του
Πολυτεχνείου το 1973 να μάχονται για τις πολιτικές ελευθερίες και τη
δημοκρατία.
Κι αμέτρητους άλλους…
Ανώνυμους και διακριτικούς. Τους αθόρυβους ανθρώπους που
αλλάζουν τον κόσμο. Δίχως τυμπανοκρουσίες και σαλπίσματα. Εκείνους που μέσα
στον προσωπικό τους αγώνα για την ελευθερία της δικής τους ζωής μάχονται και
για την ελευθερία του συνόλου. Εκείνους που μέσα στο ημίφως της δικής τους
ζωής, φωτίζουν τις ζωές των άλλων.
Εκεί, λοιπόν, σ’ όλες αυτές τις μορφές με τις χιλιάδες όψεις
βρήκα τον ορισμό της ελευθερίας. Και κατάλαβα πως δεν είναι δικαίωμα αλλά υποχρέωση. Είναι ζήτημα αξιοπρέπειας και αυτοσεβασμού.
Κύριε Παπαγιάννη, σας ευχαριστώ.
* Η Νικολίνα Θωμοπούλου είναι φιλόλογος.
